Mazwi anotsanangura zita, anodoma zita sezvariri, anotiudza zvakawanda pamusoro wezita ririkutaurwa nezvaro. sokuti munhu wose ridza mhururu.

Zvandinofanirwa kuziva

• kutsanangura zvinoreva chidudziramazita chacho.

• Maumbirwo.

• Kugona kunyurura chidudziramazita chega kune zvimwe.

• Kupa muenzaniso.

Mhando dzezvidudziramazita

1.Chipauro

• Izwi rinotsaura zita ririkutaurwa nezvaro richiburitsa ruvara kana mhumhu wechinhu chirikutaurwa nezvacho.Sokuti musikana mupfupi akapfeka zvakanaka.Chipauro chinoshandisa chivakashure chimwechete nezita rachiri kutsanangura sokuti- rurefu- ru-+-refu.
• Zvipauro zvinoenderana nemipanda yemazita sokuti mupanda 1- mu , 2- va, 3-mu (up to 21)

2.Zviratidzi

• Izwi rinotiudza nzvimbo ine chinhu kana zita ririkutaurwa zita ririkutaurwa nezvaro sokuti- Vana avo vanonetsa. Motokari iyi ndinoidawo.

2a. Zviratidzi zvepedyo

• Izwi rinonongedza nzvimbo iri pedyo nemutauri sokuti Mukomana uyu arikunyora.
• Chiratidzi chepedyo chinoenderana neizwi rachinotaura.
• Maumbirwo: chitsigisi-+-chiratidzamupanda [Mupanda 1- u-+-yu] [Mupanda 2- a-+-va]

2b. Zviratidzi zvekure

• Izwi rinonongedza zvimbo iri kure nemutauri sokuti Brian uyo
• Maumbirwo: chitsigisi + chiratidzamupanda + nzvovera o sokuti- uyo u-+-y-+-o.

3. Chisarudzi/Chinan’anuri

• Izwi rinotsaura chinhu chirikutaurwa nezvacho sokuti chikoro chipi chakashata.
• -no – anoreva chinhu nezvacho chiri pedyo.
• -pi mubvunzo wekubvunza.
• -ye Chisarudzi chinoenderana nezita rachinotsanangura.
• Maumbirwo: Chivakashure chechisarudzi + dzitsi rechisarudzi sokuti chipi- chi-+-pi. [Mupanda 1] u, uno, uye, upi [Mupanda 2] va- [Mupanda 3] u-

4.Chiverengo

• Izwi rinopa pfungwa yekuverenga kana nhamba sokuti Chikoro chimwe chakashata.
• Chiverengo chinoenderana nezita rachinotsanangura
• Maumbirwo: Chivakashure chechiverengo + dzitsi rechiverengo sokuti Chimwe- chi-+-mwe.

5.Chirevauwandu

• Izwi rinotsanangura nezve uzhinji kana uwandu kana ushoma sokuti mombe dzose
• Chirevauwandu chine madzitsi matatu – -ga, -se(chindau- -she), -mene (chikorekore- -gani)

6.Chirevamwene

• Izwi rinorstidza muridzi wechinhu sokuti Shangu dzamuzvare inhema.
• Maumbirwo: Chiwedzerwa chechirevamwene + vara rinoshanduka + dzitsi rechirevamwene. eg dzamuzvare- dz-+-a-+Muzvare. yeZimbabwe- y-+-e-+-Zimbabwe.

Zviwedzerwa zvezvirevamwene

• [mupanda 1] w-
• [mupanda 2] v-
• [mupanda 3] w-
• [mupanda 4] y-
• [mupanda 5 r-]
• [mupanda 6] a-
• [mupanda 7 ] ch-
• [mupanda 8 zv-]
• [mupanda 9]y-
• [mupanda 10]dz-
• [mupanda 11] rw-
• [mupanda 12] k-
• [mupanda 13]tw-
• [mupanda 14]hw-
• [mupanda 15] kw-
• [mupanda 16] p-
• [mupanda 17] kw-
• [mupanda 18] m-
• [mupanda 19]sv-
• [mupanda 21] r-

Mazwi anoshanda sezvirevamwene
Mazwi akaita sezvidudziramazita zvose nechisazitasingwi zvose anoshanda sezvirevamwene.

×
Dismiss alert

• Zita- dzaMuzvare.
• Chipauro- Chemudiki.
• Chirevamwene- rwekwavo
• Chirevauwandu- evose
• Chiratidzi- keuyo
• Chisarudzi – twevapi
• Chiverengo- twemumwe.
• Chidudziramuiti – yevanoputa.
• Chisazitasingwi – Changu.

sungawirirano yechirevamwene
Sungawirirano yechirevamwene inoumbwa ne chiwedzerwa chechirevamwene + vara rinoshanduka + dzitsi rechirevamwene rinotipa sungawirirano yechirevamwene.

×
Dismiss alert

Mabasa ezvirevamwene

• Zvinoradzidza muridzi wechinhu sokuti rababa
• Zvinoratidza basa rechinhu sokuti mari yebhazi
• Zvinoratidza mhando yechinhu sokuti rekachasu
• Zvinoratidza unhu kana tsika sokuti rekusvuta
• Zvakagadziriswa sokuti Chingwa chekoroi
• Nguva sokuti yechimurenga
• Ruvara sokuti rwechichena.
• Nzvimbo sokuti KwaMurewa

7. Zvidudziramuiti

• Izwi rakabva kuchiito rinoshanda sekududzira zita , rokuti rinotsaura kana kupa rupau kuzita riri kutaurwa nezvaro sokuti Gomana rekuputa radzingwa.
• Maumbirwo: chidudziramuitirwi + chidudziramuiti + chiratidzanguva + mudzi wechiito + nzvovera yekupedzisira sokuti- rakaputa—(ra)-chidudziramuitirwi. (ka)-chiratidzanguva. (put)- mudzi wechiito. (a)- nzvovera yekupedzisira.

8.Zvindori/Nhanganuro

• Zvindori zvirevo zvine pfungwa yakazara uye zvirevo zvisina chiito. sokuti ndibaba.
• Maumbirwo: Chiwedzerwa chechindori + dzitsi rechindori eg ndibaba – ndi-+-baba

Zviwedzerwa zvezvindori

• Ndi- chinoshanda nemazita ose anotevera… zvisazitasingwi sokuti ndisu(ndi-+-isu= ndisu), chiwedzerwa chechindori ndi- chine nhoredzera nda- anobatana nemazita emupanda 2a sokuti ndaAmbuya, nda- anobatanazve nezviverengo sokuti: ndavamwe.nda- anobatana nezvisarudzi sokuti: ndavapi. dzimwe nhoredzera ndi nde-, ndo-.
• i- chinobatana nemazita nezvipauro zvemupanda 5,9,10 sokuti ibhuku, idombo.
• (H) hwidzazwi/ high tone – chinobatana nemazita emupanda 1-8,11-21.sokuti mukomana(uchikwidza izwi pana “mu”

9. Chiito

• Izwi rinoratidza kuita kana kuitwa kwechinhu sokuti : famba.
• Maumbirwo: Mudzi wechiito + nzvovera yekupedzisira sokuti: famb-+-a.

Zvivakashure zvechiito

• eg ndakamurova- nda-(chiratidzamuiti), ka-(chiratidzanguva), mu-(chiratidzamuitirwi).

Zvivakamberi zvechiito

• Nzvovera yekupedzisira ne rebeso sokuti: ndakamuroverera- (-erer-) i rebeso, (-a) ndiyo nzvovera yokupedzisira.

Mhando dzezviito

• Zviito zvakatorwa kubva kune mimwe mitauro sokuti: dhiraivh- (from english word driver)
• Zvakaumbwa kubva kune mamwe mazwi echishona sokuti: svetuk- (kubva ku nyaudzosingwi : svetu)

10.Rebeso

• inoratidza kuitwa kwechinhu ichiburitsa maitikiro.

Mhando dzerebeso

1. yemherevedzo
   • inoreva kuita zvinhu nemoyo wose sokuti: sekerera (-erer)
   • yewadzano
   • Inoreva kuitwa kwechinhu pamwe nevanhu vakawanda sokuti: vaungana (-ung- an-)
2. yedzokororo
   • Kudzokorora zvamboitwa sokuti: dyaririra (-irir-) -oror- etc..
   • yepfumvunuro
   • Kupfumvunura kana kuti nhendeshure sokuti : namanura(-anur) etc
3. yemamiriro
   • inoreva mamiriro akaita zvinhu sokuti: akakombama(-am-) etc
4. yekuitwa
   • chirikuitwa chichiitirwa chimwe chinhu sokuti: sadza radyiwa nembwa (-iw-)

By: T.Titus Nyakudyara
Twitter: @NyakudyaraTitus

Download PDFs