Shona Dudziramutauro Q & A (200-2019)

3. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure mazvo
   i) Chako ndechawadya, chigere mutoro wamambo.
   ii) Kuchera mbeva kukomberana.
   iii) Mwana wegomba inhimbanapasi sehwevera.
   iv) Mwena unorindirwa ndounobuda ishwa.
   v) Akarumwa munwe negurwe raaichera.
   vi) Ichi chinenge ndicho chakabiwa.
   vii) Nyakuravira ndiye anoziva kuti nyama yaibva.
   a) Nyora ndevo dzezvizita dzine zviwedzerwa (inflected substantive
   phrases) dziri muzvirevo izvi. (10)
   b) Zvino chidoma kuti imwe neimwe yendevo dzawanyora mu(a) iri
   kushanda basa (function) rei. (10) [20]

4. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo inozvitevera.
   i) Mwana uyu haachisiri pwere.
   ii) Usandipinze munyaya yako iyi, handidi zvangu.
   iii) Havanei nezvauri kuvaudza zvese izvi.
   iv) Aita chake ndihombarume, haabvunzwiba.
   v) Kupenya kwakapenya murima asi rima harisakakuona.
   vi) Anga asingazivi munhu akamubira.
   vii) Akamupindura achiti haasi benzi.
   viii) VaBudya vanoti, “Ndajaba” vachireva, “Handina kudya”
   a) Nyora zviranduri (negative inflections) zvese zviri muzvirevo izvi.
   (8)
   b) Chimwe nechimwe chezviranduri izvi chinoshandiswa papi (distribution). Tsigira nemienzaniso inobva muzvirevo zvawapiwa. (12)
   [20]

5. Uchitsigira nemienzaniso, tsanangura mhando dzendevo dzezviito
   (types of verb phrases) dzinowanikwa muChiShona. [20]
6. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure mazvo
   i) Vakangoti garei vachibva vasimuka.
   ii) Katsuro kakati mhanye mhanye ndokubva kamira.
   iii) Mwana akati kudubu hadyana ndokuchachura nyama.
   iv) Mazino ake akachena kuti mbu-u semwedzi wechirimo.
   v) Foni yakati ngirrr achibva adaira iye.
   vi) Akanzwa chitima chichiti wi-i-i-i-i chichipfuura nepamba pavo.
   vii) Havadi kubata zvinhu zvakati tsvukuru nguva yemvura

a) Nyora nyaudzosingwi (ideophones) dzose dzinowanikwa muzvirevo izvi. (8)
b) Zvino chiisa nyaudzosingwi idzi muzvikwata zvemhando dzazvo
(types) ugodoma chikwata chimwe nechimwe. (12) [20]

ANSWERS

3 Ndevo dzezvizita dzine chiwedzerwa

a) NDEVO DZEZVIZITA DZINE CHIWEDZERWA	b) BASA RENDEVO IMWE NEIMWE YAPIWA PA(a)
i) ndechawadya	sechiitwa mundevobonga yechizita
>mutoro	sechizitasimboti mundevo yezvizita
>wamambo	sechidudzirazita chine wirirano nechizitasimboti
ii) kukomberana	sechiitwa mundevobonga yechiito
iii) wegomba	sechidudzirazita chine wirirano nechizitasimboti
>inhimbapasi	sechiitwa mundevobonga yezvizita
>sehwevera	setsigisandevo
iv) ndounobuda ishwa	sechiitwa mundevobonga yechizita
v) negurwe raaichera	setsigisandevo mundevo yechiito
vi) ndicho chakabiwa	sezadzisandevo yechiitogama
vii) Nyakuravira	Semuiti mundevobonga yezvizita
>ndiye anoziva kuti nyama yaibva	Sechiitwa mundevobonga yezvizita

4 Zviranduri

CHIRANDURI MASHANDISIRWO
i) Ha- Muzvirevo zvine donzvo rokuudza chete chiri kumavambo skt, haachisiri pwere.
>-si- Pamwe chete nemudzi wechiitogama –ri skt Haachisiri
pwere uyu.
ii) -sa- Muzvirevo zvine madonzvo ose skt, Usandipinze
mumba (rokutuma); Angasachema? (rekwaniso)
Ha- (as in No (i)
> -i Muzvirevo zviri mumadonzvo ose skt, handidi zvangu
(rokuudza)
iii) Ha- (as in No (i)

iv) Ha- (as in No (i)
>-i- (as in No (ii)
>-ba NevaManyika muzviito zvinotanga nechiranduri /ha-/
skt, haabvunzwiba
v) Ha- (as in No (i)
> -sa- (as in No (ii)
vi) -singa- Muzvirevo zvine donzvo rezvanga zvichiitika skt, anga
asingazivi
> -i (as in No (ii)
vii) Ha- (as in No (i)
> -si Muzvirevo zvine donzvo rekuudza skt, haasi benzi
viii) -ba NevaBuja (Budya) vanotaura chiKorekore muzviito
zvine donzvo rekuudza skt, Ndajaba
> Ha- (as in No (i)

Mark Allocation
a) Zviranduri 8 (no repetition) x 1 mark (8)
b) Mashandisirwo echiranduri chimwe nechimwe (no repetition) (12)
[20]

5 Mhando dzendevo dzezviito nemienzaniso

NB mwana ngaape mhando dzacho kubva pamaumbirwo adzo. Mhando idzi
isere. Dzinogona kupiwa nenzira mbiri dzinotevera:
Kushandisa ma+ signs mukubatanidza nhengo dzacho mumhando dzendevo dzacho sezvinotevera:
a) Mudzi wechiito woga skt -gar-, -chip-, -temerb) Mudzi wechiito + zadzisandevo skt -gar- pamba, -chip- chaizvo
c) Mudzi wechiito + tsigisandevo skt -gar- nemari, -chip- samare
d) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo skt -chi-gar- chigaro
e) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + tsigisandevo skt -mu-rov neshamhu ine munyu

f) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt –
mu-rov- mwana webenzi neshamhu ine munyu
g) Mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt -tem- muti nedemo rakarodzwa
h) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito skt -a-gerNB Kana kushandisawo table ine macolumn enhengo dzinoumba ndevo dzezviito dzapiwa pamusoro asi ma+/- signs haachatenderwi pamaumbirwo kumisoro yemacolumn ane nhengo dzacho.

Mark allocation mhando dzendevo dzezviito 1 mark x 8 >> (8) ndevo a)
– d) 1 mark >>> (4); Ndevo e) – h) 2 marks >>(8) [20]

6 a) Kunyurura nyaudzosingwi dzose dziri muzvirevo pamwe nokudziisa
muzvikwata zvemhando dzadzo nokudoma zvikwata zvadzo

a) NYAUDZOSINGWI	b) CHIKWATA CHENYAUDZOSINGWI	ZITA RECHIKWATA
i. garei	a. garei	Dzakabva kumudzi wechiito
ii. mhanye mhanye	b. mhanye mhanye	Dzakadzokororwa
iii. kudubu	c. kudubu	Dzepfumvunuro/ nhendeshure
iv. mbu-u	d. mbu-u	Dzine chivakazwi chimwe chete/ dzisingadzokororwi
v. ngirrr	e. ngirrr, wi-i-i-i-i	Dzemuririro wechinhu
vi. wi-i-i-i-i	f. tsvukuru	Dzinobva kuzvipauro
vii. tsvukuru